Digitale kloof in cultuursector vraagt om adaptief ecosysteem

Digitalisering is geen eendagsvlieg

Gelukkig hebben musea, podia en monumenten hun deuren weer kunnen openen. Het publiek snakt naar live cultuur, maar laten we niet vergeten dat er tijdens de lockdown ook grensverleggende digitale producties zijn gecreëerd. Dan heb ik het niet over het ‘dvd’tje’ van minister De Jonge, maar over voorstellingen die juist door hun digitale vorm het theater of de concertzaal overstegen. Ik denk aan Shadow’s Whispers (Opent een externe link), een livestream van het Nederlands Dans Theater. In een choreografie van Hofesh Shechter werd de camera bediend door een voormalig danser, die zich daardoor naadloos kon voegen met de dansers. De live registratie vanaf het podium tilde de beleving in mijn woonkamer naar een adembenemend niveau.

Digitalisering in de culturele en creatieve sector is geen eendagsvlieg. Het is meer dan een noodoplossing tijdens de lockdown. Volgens mij is je publiek online bedienen minstens zo relevant als op locatie. De huidige Gen Z, het cultuurpubliek van de toekomst, maakt geen onderscheid tussen digitaal en fysiek. Ze zijn in beide domeinen actief, op uiteenlopende manieren. Kom daarom met een gecombineerd offline en online aanbod, vanuit een hybride werkpraktijk.

Als directeur van DEN, het landelijke kennisinstituut voor cultuur en digitale transformatie, zie ik zorgelijke verschillen in de digitale vaardigheid van cultuurinstellingen en makers. Grote partijen met dito budgetten en teams ontwikkelen baanbrekende producties. Het publiek is hiermee dusdanig verwend, dat de middelgrote en kleinere spelers in het veld hier niet aan kunnen tippen. Met als gevolg dat er een digitale kloof ontstaat tussen cultuuraanbieders.

Hoe creëren we een gelijk speelveld?

De culturele en creatieve sector mag dan wel steeds verder doordrongen raken van de noodzaak én de kansen van digitalisering, maar vooralsnog ontbreekt een overkoepelende, duurzame insteek. Wie nu digitaal aanbod als aanvulling op live ontwikkelt, moet doorpakken. Erken dat het toekomstige publiek andere eisen stelt. Alleen zo blijft de maatschappelijke relevantie van cultuur overeind.

Ik daag cultuuraanbieders dan ook uit om van een reactief tot een strategisch niveau te komen. Zonder nieuw denkkader is dit onmogelijk. Laat me vooropstellen dat de aanschaf van technologie slechts een onderdeel is van digitale transformatie (maximaal 20%). Klantperspectief is veel belangrijker. Denk dus niet in omschakelen, maar in doorschakelen: van een incidentele, tijds- en plaatsgebonden cultuuruiting naar een doorlopende relatie met je publiek.

Even urgent voor deze transformatie is samenwerking, binnen de culturele en creatieve sector en daarbuiten. Voorkom dat iedereen het wiel uitvindt; dat leidt alleen maar tot versnippering van middelen en publiek. DEN doet er daarom alles aan om groot en klein samen te laten optrekken. Intussen merk ik dat veel instellingen hun eigen platformen ontwikkelen. Dat is natuurlijk doodzonde. Krachtenbundeling moet het uitgangspunt zijn, waarbij ik ook een cruciale rol zie weggelegd voor beleidsmakers en fondsen.

Wat blijft er overeind van de ‘digitale winst’ nu de cultuurinstellingen weer open zijn? Het lijkt misschien vreemd om de effecten van corona als positief te bestempelen. Maar in dit opzicht zie ik dat wel degelijk zo. We zijn keihard wakker geschud. Opeens is er de noodzaak om te innoveren en onderkennen we de waarde van digitaal in publieksbereik, inclusie en beleving. Dit kostbare momentum glipt uit onze vingers als een op innovatie gericht ecosysteem geen permanent onderdeel wordt van lokaal en landelijk cultuurbeleid. Voor een duurzame aanpak moeten we eveneens kunnen rekenen op een stevige impuls voor innovatie vanuit het Nationaal Groeifonds, en op steun vanuit het Europese Recovery and Resilience Fund.

Vol trots kijk ik terug op de DEN de Digitale Transformatie Conferentie 2021. Mijn team en ik hebben (internationale) pioniers uitgenodigd, om samen met deelnemers uit het veld de agenda voor de digitale transformatie te bespreken. Opvallend was dat de sector vooralsnog meer drempels ziet dan kansen. DEN maakt zich daarom sterk voor shared services, digitaal leiderschap en voor een ecosysteem dat meebeweegt met innovatie – inclusief het proces van vallen en opstaan.

Hybride is daarbij geen toverwoord, maar volgens mij wel het sleutelwoord. Een manier waarop cultuurinstellingen en makers, ongeacht omvang of capaciteit, het publiek van de toekomst kunnen bedienen. Als je behalve een live cultuur ook digitale content van hoog niveau wilt aanbieden, is het van levensbelang om nu te investeren in een adaptief ecosysteem. The future is here to stay.