Eerlijk gebruik: zo ga je om met auteursrechten

Wil je materiaal van anderen (her)gebruiken voor eigen werk? Dan heb je te maken met auteursrechten. Wat zijn auteursrechten? Wanneer heb je ermee te maken en hoe ga je ermee om?

Wat is auteursrecht eigenlijk? 

Auteursrecht ontstaat automatisch. Het maakt niet uit of je als amateur of professional iets maakt en je hoeft er ook niets bij te vermelden. Als er auteursrecht op een werk zit, mag je het niet kopiëren, publiceren of aanpassen zonder toestemming van de auteursrechthebbende. 

Dat geldt ook voor materiaal dat je online vindt en voor opnames die je maakt van bijvoorbeeld muziekstukken, dansuitvoeringen of theatervoorstellingen. 

Wil je meer weten over hoe het zit met auteursrecht, lees dan het artikel Wat is auteursrecht?

Wanneer heb ik te maken met auteursrecht? 

In principe heb je altijd te maken met auteursrechten als je materiaal van anderen wilt gebruiken voor een eigen project. Dit kan bijvoorbeeld zijn het ontwikkelen van digitaal lesmateriaal voor het onderwijs, het ontsluiten van een archief of het maken van een nieuwe productie gebaseerd op oud werk.

Uitzonderingen

In sommige gevallen kun je, ondanks bestaande auteursrechten, toch gebruik maken van het werk van anderen zonder hun toestemming.

De Auteurswet noemt een aantal uitzonderingen, zoals:

• Citaatrecht: je mag korte tekstfragmenten, afbeeldingen en zelfs muziekfragmenten gebruiken, als dit gebeurt ter illustratie van je eigen verhaal. Er moet dus een inhoudelijke link zijn en het citaat mag slechts een klein onderdeel uitmaken van het geheel. Voorwaarde is ook dat je de oorspronkelijke bron (naam maker) vermeldt.
• Parodie en karikatuur: je mag als maker ‘spelen’ met het werk van anderen als dat gebeurt met ‘humoristische intenties’. Wat dat precies inhoudt is sterk afhankelijk van de context waarin je het bestaande werk parodieert.
• Onderwijsexceptie: in de klas mag je gedeelten van een werk mag overnemen zonder de rechthebbenden om toestemming te vragen: je mag dus muziek laten horen of afbeeldingen laten zien. De onderwijsexceptie is er alleen voor leraren en leerlingen, niet voor culturele instellingen. Bovendien moeten onderwijsinstellingen de onderwijsexceptie afkopen. Als maker van (digitaal) lesmateriaal voor het onderwijs heb je dus gewoon te maken met auteursrechten. 
• Besloten netwerken: erfgoedinstellingen (archieven, bibliotheken, musea) mogen auteursrechtelijk beschermde werken uit de eigen collectie online beschikbaar stellen binnen een besloten computernetwerk, binnen de muren van de organisatie

Slim hergebruik

Wil je dus het werk van anderen (her)gebruiken dan moet je dus ofwel zorgen dat je daarvoor toestemming hebt, of zorgen dat het gebruik onder een van de uitzonderingen valt. Maar er zijn nog andere manieren voor slim hergebruik:  

Creative Commons-licenties

Sommige makers maken hun werk beschikbaar voor gebruik door derden. Dat is dan bepaald via bijvoorbeeld een Creative Commons licentie.  Wil je hier meer over weten? Lees dan het artikel: Delen en creëren: Ontdek de kracht van Creative Commons

Publiek domein

In Nederland (en in veel andere landen) vervalt het auteursrecht in principe 70 jaar na het overlijden van de maker. Als alle rechten verlopen zijn, wordt een creatieve uiting onderdeel van het publieke domein. Werken in het publieke domein kun je vrij gebruiken.

Maak je zelf materiaal? Maak het anderen makkelijk 

Wil je anderen het uitzoekwerk besparen? Maak bij materiaal dat je zelf ontwikkelt meteen de auteursrechtelijke status duidelijk. Dat doe je eenvoudig met een Creative Commons licentie. Zo weten anderen hoe ze jouw werk mogen gebruiken. Denk ook al na over het online leven van jouw werk en maak dit onderdeel van je maakproces.