AI in cultuur: hier staan we als sector

Experiment: AI als hulpmiddel in oral history

Erik van Vliet van Erfgoed Nederland onderzocht hoe AI van waarde kan zijn bij oral history: het vastleggen van persoonlijke herinneringen in interviews. Zo blijven verhalen, emoties en stemmen bewaard die niet zijn vastgelegd in andere bronnen.

In elk van de stappen van oral history onderzoek kan AI het werk vergemakkelijken of versnellen:

1. In het historische vooronderzoek is bijvoorbeeld NotebookLM (Opent een externe link) een goed hulpmiddel om bestaande bronnen te analyseren of samenvatten.
2. ChatGPT (Opent een externe link) kan je helpen in de voorbereiding van het interview door, mede op basis van je vooronderzoek, goede vragen te bedenken.
3. Het opgenomen interview kun je vervolgens transcriberen: gesproken tekst omzetten in geschreven tekst. Er zijn meerdere transcriptietools beschikbaar die dat vele malen sneller kunnen dan een mens, waaronder Whisper (Opent een externe link) en de transcriptiefuncties van Microsoft Teams (Opent een externe link). Erik heeft zijn prototype gedeeld op het DEN community-platform (Opent een externe link) en via Github (Opent een externe link).
4. Bij het omzetten van de transcriptie naar een publieksproduct, zoals een artikel of infographic, kan ChatGPT of een vergelijkbare AI-tool erg nuttig zijn. Ook voor het monteren van video’s zijn tal van tools beschikbaar.
5. Hoewel dit nog verder moet worden uitgeprobeerd, kan AI ook ondersteunen bij het archiveren van de data volgens Linked Open Standaarden.

Kun je privékwesties wel aan een AI-tool toevertrouwen?

Natuurlijk zijn er ook kanttekeningen bij het gebruik van AI voor oral history. Kun je privékwesties wel aan een AI-tool toevertrouwen? Ook kunnen de tools fouten maken, bijvoorbeeld door onjuiste informatie te geven of niet nauwkeurig genoeg te transcriberen. Verder is er een wildgroei aan tools, waarvoor je steeds vaker moet betalen. Bovendien heeft technologie vaak last van emotie- en contextblindheid: AI kan wel aanvoelen wat wordt gezegd, maar niet hoe. Tot slot ligt bij AI-tools stereotypering op de loer, bijvoorbeeld bij de interpretatie van interviews, maar ook bij het opstellen van vragen.

De kwaliteit van de tools wordt steeds beter, maar is voorlopig nog niet goed genoeg om ál het werk uit handen te nemen. De mens blijft onmisbaar in het gehele proces. Het is belangrijk om je gezonde verstand te blijven gebruiken en kritisch te kijken naar wat AI wel en niet kan.

AI in je eigen organisatie: gebruikersgroep, leerprogramma’s en spelregels

Jiska Jacobs is initiatiefnemer van de implementatie van AI bij TivoliVredenburg. Daar hanteren ze de volgende aanpak:

1. Het Utrechtse podium heeft een AI-gebruikersgroep, met veertien collega’s van verschillende afdelingen die samen nieuwe tools ontdekken, dilemma’s bespreken, use cases delen en samen experimenteren.
2. Met lunchlezingen, strategiesessies en workshops wordt de hele organisatie meegenomen met en getraind in AI. Daarbij komen onderwerpen als ethisch en verantwoord omgaan met AI, effectief prompten en de mogelijkheden van Microsoft Copilot (Opent een externe link) aan bod. Het leerprogramma wordt uitgevoerd door Bureau Reuring. TivoliVredenburg kreeg hiervoor subsidie via WerktuigPPO.
3. TivoliVredenburg heeft AI-spelregels opgesteld, bijvoorbeeld over het delen van gevoelige gegevens, transparant zijn over je eigen AI-gebruik en het respecteren van intellectueel eigendom. De spelregels zijn gedeeld in het DEN Community platform (Opent een externe link).

AI in het theater: reflectie op de rol van technologie in makersprocessen

Ook makers experimenteren met de mogelijkheden van AI. Dat weet Marijn de Jong van performancecollectief URLAND als geen ander. Het collectief zette AI in om de performance Formerly Known As (Opent een externe link) te creëren, waarin de tentoonstellingsmakers aan ChatGPT vragen een performance voor hen te schrijven. Het onderwerp van de performance: het maakproces van een voorstelling met behulp van AI. Het resultaat is een samenwerking tussen mens en machine, met door ChatGPT gegenereerde scripts en gekloonde stemmen. De belangrijkste twee inzichten uit dit proces:

1. Het maakproces leverde best wat uitdagingen op. Zo wisten de makers soms zelf niet meer wie wat had bedacht (de AI of de makers), mede omdat ChatGPT bij het schrijven van het script gebruikmaakte van de toneelstukken die URLAND eerder had gemaakt. Ook moesten ze rekening houden met de rechten van het werk van anderen die ze een plek in de voorstelling wilden geven.
2. Zowel bij het publiek als bij de makers zorgt het spelen van deze performance voor reflectie. Is het spelen van een voorstelling nog wel de moeite waard als technologie zo’n belangrijk deel van het creatieve proces overneemt? Gelooft het publiek eigenlijk wel dat het werk volledig door AI is geschreven? En wat doet dat met de ervaring? Zo liet de performance de bezoekers én makers nadenken over de veranderende betekenis van kunst in het digitale tijdperk.

AI in musea: jongeren aanspreken met interactieve storytelling

Nationaal Monument Kamp Amersfoort (Opent een externe link) wil ervaringsverhalen over de Tweede Wereldoorlog beter voor het voetlicht te krijgen, vooral richting jongeren. Daarom besloot Micha Bruinsvels, directeur van het museum, een digitale chatbot te ontwikkelen. Bezoekers kunnen hiermee in gesprek met bewakers en gevangenen van het kamp. Vier inzichten uit deze toepassing:

1. De verhaallijn in de chatbot is geïnspireerd op de ervaring van voormalig gevangen. Die waargebeurde component was voor Kamp Amersfoort essentieel. Bij gevoelige onderwerpen als deze wil je de plank absoluut niet misslaan.
2. Het bedenken van de juiste invalshoek van de chatbot ging niet over één nacht ijs. Kamp Amersfoort maakte meerdere prototypes, die zij telkens toetsten onder de doelgroep. Daardoor begrepen de ontwikkelaars en medewerkers steeds beter wat goed werkt. Zo speelt het verhaal zich niet meer af in de huidige tijd, maar in het verleden en staan nu meerdere karakters centraal, wat zorgt voor een dynamischere ervaring. Ook zijn wisselende achtergronden toegevoegd om jonge kijkers geboeid te houden.
3. Met deze vorm interactieve storytelling verbindt Kamp Amersfoort de situatie van toen met het hier en nu. De gesprekken gaan over het zaaien van verdeeldheid: tijdens de Tweede Wereldoorlog werden de verschillende gevangenen tegen elkaar uitgespeeld. Door jongeren hiervan bewust te maken, kunnen ze zich niet alleen inleven in het verleden, maar zich ook voorbereiden op een toekomst waarin diezelfde bewegingen zich mogelijk herhalen.
4. Kamp Amersfoort bouwde met dit project dankbaar voort op eerdere experimenten van Museum de Heksenwaag (Opent een externe link). Door te werken met dezelfde ontwikkelaar (ImproVive (Opent een externe link)) en door subsidie aan te vragen bij Cultuurloket DigitALL (Opent een externe link) konden zij dit project waarmaken.

Samenvattend

• AI is een rap groeiend thema. Waar we tijdens de AI-verkenning amper twee jaar geleden nog de vraag stelden hoe we ons tot AI willen verhouden, zien we vandaag de dag allerlei nuttige toepassingen: als hulpmiddel in oral history onderzoek, als creatief sparringpartner voor makers en als publieksinteractie in musea.
• Fondsen als Cultuurloket DigitALL (Opent een externe link) kunnen bijdragen aan het realiseren van jouw AI-project. Met de WerktuigPPO-regeling (Opent een externe link) kun je trainingskosten deels vergoed krijgen.
• De meeste culturele organisaties kiezen met een AI-beleid voor een verantwoorde inzet van AI. Benut het stappenplan AI-beleid om keuzes te maken die passen bij jouw organisatie.