Waarom Erwin Olaf koos voor openstelling van zijn werk aan AI
De komst van generatieve AI roept vragen op over auteursrechten, eerlijkheid en de positie van makers. Terwijl veel kunstenaars ervoor kiezen hun werk te beschermen door een ‘opt-out’, besloot Studio Erwin Olaf een andere weg in te slaan. In overleg met de in 2023 overleden fotograaf werd bewust gekozen om zijn werk beschikbaar te stellen voor AI-training. Niet om het unieke kunstenaarschap te vervangen, maar om zijn gedachtegoed levend te houden en zijn kunst wereldwijd onder de aandacht te blijven brengen.
‘De grootste kunstdiefstal van de wereld’ is het al eens genoemd: het trainen van generatieve AI-modellen op basis van werken (muziek, afbeeldingen, teksten) waarvan de makers nog in leven zijn en/of waar nog auteursrechten op rusten. Inmiddels worden er overal ter wereld acties opgezet door kunstenaars om aandacht voor te vragen voor dit vraagstuk: zo publiceerde de European Writers’ Council begin dit jaar een statement waarbij ze onder meer oproepen tot meer transparantie en compensatie voor makers.
Opt-out door kunstenaars bij trainen van AI met hun werk
Zelfs als het trainen juridisch is toegestaan, bijvoorbeeld op basis van (Europese) wetgeving m.b.t. Tekst & Data Mining (Opens an external link), of zoals in de Verenigde Staten op basis van het ‘fair use’-principe, is het de vraag hoe eerlijk het is dat de grote techbedrijven miljarden kunnen binnenhalen zonder dat daar enige compensatie tegenover staat voor de makers.
Zo lang die compensatie niet of nauwelijks is geregeld kiezen veel makers – ondanks dat ze de positieve aspecten en mogelijkheden van werken met (generatieve) AI erkennen – dan ook voor de mogelijkheid om hun werk uit te sluiten van AI-training (‘opt-out’), bijvoorbeeld via de actie Opt-Out Now! (Opens an external link) van de Federatie Beeldrechten.
Hergebruik werk van Erwin Olaf door AI
Maar niet alle makers kijken op die manier naar het trainen van AI-modellen met hun werk. Zo heeft de in 2023 overleden kunstenaar Erwin Olaf ervoor gekozen geen gebruik te maken van een opt-out voor zijn werk, maar zijn werk juist wél vrij te geven voor AI-training. Shirley den Hartog, manager van Studio Erwin Olaf, legt uit waarom: "We hebben voor zijn overlijden besproken dat het juist heel mooi zou zijn als mensen over de hele wereld met zijn werk bezig blijven." Door het hergebruik blijft het werk en het gedachtengoed van Erwin Olaf voortbestaan.
Daarnaast is er ook een andere reden waarom er niet is gekozen voor een opt-out. Erwin Olaf creëerde werk vanuit zijn intrinsieke identiteit als kunstenaar: als fotograaf stopte hij zijn creativiteit, persoonlijke kwesties en maatschappelijke problemen in zijn kunstwerken en creëerde op deze manier iets unieks. Een beeld dat met een AI-tool ‘in de stijl van’ wordt gemaakt is geen kunst, aldus Shirley, het is niet meer dan een plaatje: het persoonlijk stempel van de kunstenaar ontbreekt. Dat ‘persoonlijke stempel’ is juist een van de voorwaarden voor auteursrechtelijke bescherming van een werk. Overigens is ‘stijl’ nu juist iets dat (in principe) niet door het auteursrecht wordt beschermd.
Het hergebruik van Olaf zijn werk door anderen met AI zorgt er ook voor dat er een markt blijft voor zijn eigen werk: je kunt het bijna zien als een marketingtool waarmee zijn werk gepromoot wordt en blijft.
Ook bij Studio Erwin Olaf zijn ze zich bewust van de zorgen die AI bij veel makers oproept. Bijvoorbeeld de vrees dat door AI een (groot) deel van hun werk in de toekomst zal wegvallen. Niet alleen fotografen, maar ook stemacteurs en tekstschrijvers maken zich daar zorgen over.
Hommage aan Erwin Olaf
Dat dat inderdaad zo is blijkt bijvoorbeeld uit het Erwin Olaf-achtige werk dat digital artist Arjen Roos vlak na het overlijden van Erwin Olaf maakte met AI-tools: hij ziet die beelden als een eerbetoon aan de fotograaf. Daarnaast zijn er verschillende tools die het vrij eenvoudig maken om zelf werk in de stijl van Erwin Olaf te creëren. Zo geeft de tool Artvy je ‘Erwin Olaf AI Art Style Inspiration (Opens an external link)’, waarbij ze ook een korte uitleg geven over het werk van de kunstenaar en een aantal karakteristieke elementen van zijn werk. Daar kun je van alles van vinden, maar het is zeker ook zo dat het werk van Olaf via dit kanaal aandacht blijft genereren.
