De waarde van oral history in de digitale wereld

Wat is oral history?

Oral history brengt vaak verschillende perspectieven en minder zichtbare verhalen aan het licht. Denk bijvoorbeeld aan levensverhalen en getuigenissen van mensen over historische gebeurtenissen, zoals de Tweede Wereldoorlog of het slavernijverleden. Of verhalen over wat verschillende vormen van erfgoed, zoals lokale tradities, voor mensen betekenen. Deze verhalen zijn waardevolle bronnen voor erfgoedorganisaties. Met digitale middelen, zoals audio-opnames en interactieve kaarten, kunnen zij deze verhalen nog vollediger en levendiger presenteren voor een breed publiek. Zo wordt belangrijke informatie van generatie op generatie overgedragen, wat zorgt voor een sterkere identiteit binnen een gemeenschap.

Uitdagingen rondom oral history in de digitale wereld

Oral history is gebaseerd op herinneringen, en die zijn niet altijd betrouwbaar. Daarom is het belangrijk verschillende bronnen te raadplegen, bijvoorbeeld door archieven in te duiken en meerdere mensen te bevragen. Daarbij is het onderscheid tussen feit en interpretatie essentieel: wat is echt gebeurd en wat is iemands persoonlijke ervaring?

De opkomst van digitale media heeft dat onderscheid nog verder vertroebeld. Aan de ene kant is de hoeveelheid beschikbare informatie enorm gegroeid. Aan de andere kant is die informatie niet per se betrouwbaarder geworden. Door sociale media verwarren mensen soms hun eigen ervaring met verhalen die ze van anderen hebben gehoord. Daarom is het extra belangrijk om de bron van informatie te achterhalen en context bij verhalen te bieden. Ook kunnen verhalen versimpeld worden neergezet of nodigen ze mensen uit naar plekken te gaan die niet bedoeld zijn voor bezoek, zoals spirituele plekken. Verder kunnen online felle discussies ontstaan, die goed moeten worden gemodereerd en gemonitord.

Hoe ga je te werk?

Het is belangrijk om een nauwe band op te bouwen met de mensen en gemeenschappen die centraal staan. Warme relaties en netwerken, gebaseerd op vertrouwen, helpen om meer informatie boven tafel te krijgen. Daarbij komt ook verantwoordelijkheid kijken: beschaam iemands vertrouwen en privacy niet, bijvoorbeeld door informatie zonder overleg met anderen te delen. Leg afspraken waar nodig vast en stop met de opnames wanneer de situatie of geïnterviewde daarom vraagt. Houd ook rekening met iemands gender, leeftijd, klasse en culturele normen wanneer je met iemand omgaat en diens inbreng interpreteert.

Hoe bewaar je deze mondelinge verhalen?

Het is belangrijk dat mondelinge verhalen ook voor toekomstige generaties beschikbaar blijven. Vroeger ging veel informatie verloren doordat die was verzameld door kwetsbare instituten en op kwetsbare materialen, zoals handgeschreven notities of cassettes. Tegenwoordig kun je deze informatie digitaliseren en daarmee duurzamer opslaan , doorzoekbaar en deelbaar maken. Daartegenover staan nieuw risico’s: informatie kan makkelijker uit de oorspronkelijke context worden gehaald. Uiteindelijk blijft de persoon of gemeenschap zelf altijd eigenaar, en moeten onderzoekers hun informatie met zorg en respect behandelen.

Welke tools kun je gebruiken?

Steeds meer mensen zien de waarde van oral history in, ook om jongere doelgroepen bekend te maken met deze mondelinge verhalen. Daarvoor zijn digitale vormen heel geschikt: ze bieden laagdrempelige toegang tot delen van de geschiedenis die lang onderbelicht zijn gebleven. Er worden bijvoorbeeld digitale kaarten gemaakt waarop verhalen aan plekken worden gelinkt. Ook kun je transcriptietools gebruiken, die gesproken tekst omzetten in geschreven tekst. Die zijn echter niet beschikbaar voor alle talen. Ook verdwijnt hiermee een deel van de emotie uit verhalen. Denk dus altijd goed na over de gevolgen van het gebruik van een tool voor het resultaat.

Wie kan je ondersteunen met oral history-projecten?

Natuurlijk kun je terecht bij DEN. Wij kunnen je helpen met informatie over digitale vormen van storytelling, samenwerkingen en meer. Ook kun je aankloppen bij Sprekende geschiedenis (Opens an external link), het landelijke knooppunt voor oral history. In 2025 is het project Verborgen verhalen gestart. Hierin werken Sprekende geschiedenis, provinciale erfgoedpartners en het Netwerk Digitaal Erfgoed samen met lokale initiatieven om mondelinge verhalen beter zichtbaar te maken. Ook kun je subsidie aanvragen, bijvoorbeeld bij het Cultuurfonds, het Fonds voor Cultuurparticipatie en het Mondriaan Fonds, en bij lokale of regionale fondsen zoals de provincie of gemeente.

Dit artikel is gebaseerd op het webinar Oral history in de digitale wereld (Opens an external link) op woensdag 1 oktober 2025, een samenwerking tussen het Netwerk Digitaal Erfgoed en DEN, kennisinstituut voor cultuur en digitale transformatie. In deze sessie waren Rose Mary Allen (Opens an external link) (hoogleraar Cultuur, gemeenschap en geschiedenis aan de Universiteit van Curaçao) en Marijn Braam (Opens an external link) en Mila Lemmens (Opens an external link) te gast (Sprekende geschiedenis).